In het dorpje van een afgelegen stam is een nieuwe waterbron geslagen. Vermoeiende wandelingen naar de oude waterput ver buiten het dorp zijn niet langer meer nodig. Toch is niet iedereen blij. Sommigen missen de groepswandelingen naar de oude afgelegen bron. Die gezamenlijke tochten brachten verbinding, vriendschap en vreugde. Het nieuwe gebruiksgemak verstoort dit oude ontmoetingspatroon. De dorpsbewoners zien elkaar nu minder vaak en minder lang.  Contacten verwateren en worden vluchtiger.

Gebruiksgemak heeft een prijs. Dat geldt ook voor digitaal gebruiksgemak waardoor mensen elkaar steeds minder vaak fysiek ontmoeten. We leven meer en meer als digitale nomaden die verschanst achter een gebruikersnaam opgaan in een anonieme mensenzwerm zonder gezamenlijke ziel en gedeelde doelstelling. Nog nooit was vereenzamen zo gemakkelijk. Er is nood aan gezamenlijke wandeltochten naar afgelegen waterbronnen. 

Doorgeslagen efficiëntiedenken bedreigt vitaliteit van leven. Wat mag gemak ons kosten? Eenzaam in de menigte is een cultuurkritische beschouwing van modern rendementsdenken en een pleidooi voor herinvoering van gezamenlijke wandelingen naar voedingsbronnen voorbij de grenzen van gebruiksgemak.

Een lezing gebaseerd op cultuurkritische observaties en geïnspireerd door werken van Gustave Le Bon en Byung-Chul Han.

Amoureuze liefdesrelaties beïnvloeden ons totale bestaan. Ze raken het hart, spreken tot de verbeelding, prikkelen de zinnen en roepen om reflectie. Hoe geven wij invulling aan liefdesrelaties? Welke modellen van liefde zijn er voor ons existentieel mogelijk? Hoe verhouden die modellen zich tot uniciteit en gelijkwaardigheid?

In een uitdagende lezing neem ik je mee op een verkenningstocht langs oeroude liefdespoëzie, moderne psychologische inzichten en actuele sociologische ontwikkelingen.  Het verrijkt je kijk op liefde, verdiept je leven in liefde en verbreedt je denken en spreken over liefde.

Geïnspireerd door o.a. werken van Aristoteles, Emmanuel Levinas en Emanuel Rutten.

Bij Pasen denk je al snel aan eieren, hazen en vrolijk geel. De oorspronkelijke geschiedenis rond Pasen is echter niet zo'n vrolijk gebeuren. Pijn en lijden vormen de opmaat naar Pasen: de kruisiging van Jezus en de vervolging van zijn aanhangers. Pasen is een optelsom van teleurstelling, pijn, afbraak en uiteenspattende dromen. Die naargeestige optelsom blijkt merkwaardig genoeg ook brandstof te zijn voor vernieuwing, zin en tomeloze levenslust. Het kruis is daarom uitgegroeid tot zowel een symbool van lijden als een beeld van vernieuwing.

Wat zegt dit over de aard van lijden? Lijden wordt doorgaans ervaren als een lastpak. Want het dwingt om te vertragen, af te bouwen, te minderen. Bezien vanuit opportunisme en vooruitgangsgeloof is lijden lelijk. Toch kan lijden eigensoortige schoonheid baren en nieuwe, vitale perspectieven ontsluiten. Levensdetails lichten op in lijden. Het grootse verbleekt, het geringe krijgt glans en relaties krijgen een diepere betekenis. Breuklijnen van gebrokenheid zijn ook toegangspoorten tot verrassende rijkdom. Tot op zekere hoogte nodigt lijden op een eigen manier uit tot verdiept leven.

Deze verstillende paasvertelling informeert, verdiept en nodigt je uit tot bezinning en gesprek. Het is een uitdagende zoektocht voorbij clichés en taboes.

Geïnspireerd door het evangelie volgens Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes, zoals opgenomen in het Nieuwe Testament van de Bijbel.

Kerstbomen, kerstballen, kerstbrood, kerstborrels en kerstdiners. Kerst is een vrolijk feest. Historish gezien is kerst eerder vreemd dan vrolijk. Een maagd die zwanger wordt zonder zaad. Jezus die uit deze miraculeuze conceptie als godenzoon wordt geboren. God die mens wordt om zich over mensen te ontfermen. Astrologen die via sterren hun weg vinden naar Gods kraamkamer in Bethlehem en engelen die herders uitnodigen om daar op kraamvisite te gaan.

Het kerstverhaal is een historische collectie van rariteiten. Steeds wordt onmogelijkheid realiteit. Steeds worden hoop en nieuw begin ingeluid door absurditeit. Het vertrouwen van de betrokken personen wordt maximaal uitgedaagd en uiteindelijk worden zij die zich openstellen verrast door vreugde.

Wat heeft deze oude vertelling ons te zeggen? Op welke manier kan ze relevant zijn voor nu? Hoe beweegt ze ons bestaan in de richting van levenszin en vitaliteit? De kracht van een open mind is een kerstvertelling die informeert, verdiept, verrijkt en uitdaagt om te leven met een open geest.

Geïnspireerd door het evangelie volgens Matteüs en Lucas, zoals opgenomen in het Nieuwe Testament van de Bijbel.

Ooit werkten we om te leven. Nu leven we om te werken. Arbeid werd werk en werk werd de motor van een paradoxaal overlevingsmechanisme: steeds harder werken om steeds meer te kunnen consumeren. 

We lijken opgesloten in een vicieuze cirkel van zinloze vertering. Een rad waarin we onszelf ziek consumeren zodat we ons dood moeten werken om in leven te blijven. Toen arbeid werk werd, werden we gaandeweg onze eigen slaaf en meester. Dat heeft ons eigensoortige rijkdom en veelsoortige armoede gebracht.

Hoe werkt de transitie van arbeid naar werk door in jouw bestaan en wat is jouw route naar rijk leven? In deze lezing wordt je meegenomen in de vraag hoe zinvol bestaan zich verhoudt tot arbeidzaam leven.

Geïnspireerd door werken van o.a. Hannah Arendt.

Moderne gelukszoekers zijn vaak pijnvermijders omdat pijn doorgaans wordt ervaren als een wrede geluksverstoorder. Streven naar geluk gaat daarom vaak samen met het vermijden en onderdrukken van pijn. Als dit echter een chronische, collectieve houding wordt, dan heeft dat implicaties voor de gehele samenleving.

Volgens sommige cultuurcritici werkt het comfort van structurele pijnloosheid ongevoeligheid, afstomping, vluchtigheid en infantiliteit in de hand. Niet voor niets werd pijn in het oude heldendom aanvaard en omarmd. Helden van weleer waren ervan overtuigd dat pijn volwassenheid bevordert en karakter vormt. In hun visie draagt pijn op een eigen manier bij aan hun geluk.

Wat staat er met collectieve pijnvermijding op het spel? Hoe vinden we een gezonde balans tussen de bestrijding en aanvaarding van pijn? Op welke manieren ontvlucht jij pijn? Wat mag pijnloosheid jou kosten?

Geïnspireerd door werken van o.a. Martin Heidegger, Byung-Chul Han en Dirk de Wachter.

Winst is een bepalende, zo niet allesbepalende succesfactor geworden die het ritme van de vrijemarkteconomie rusteloos opzweept. Winstmaximalisatie is de katalysator van ons economisch systeem.

De visie op winst is door de tijd heen ingrijpend veranderd. De antieke winstdefinitie is inmiddels geërodeerd en uitgehold. Voor de oude Grieken was winst nog een rijk en complex begrip. Wat Aristoteles betreft is winst bijvoorbeeld veel meer dan een financiële aangelegenheid. In Politica legt hij uit dat geldelijk gewin slechts onder bepaalde omstandigheden een onderdeel kan zijn van verantwoorde vermogensvorming. Jezus lijkt op deze visie voort te borduren, maar hij voegt er een nieuwe, sociale dimensie aan toe.

Zo ontwikkelde de definitie van winst tot een rijk gelaagd concept. Met de opkomst van de vrijemarkteconomie is winst echter van deze rijkdom beroofd. De geldwedloop heeft geleid tot winstverpaupering die ons leert om te verlangen naar schaarste. Het is hoog tijd om terug te keren naar de wortels van winst en overvloed.

Deze lezing is een abstractie van de Masterthesis 'De onrechtvaardige rentmeester in perspectief' die ik schreef voor de vakgroep theologie aan de VU / PThU, Amsterdam.

We wanen ons vrij. We leven immers in een vrij land met een vrijemarkteconomie en een vrij politiek bestel. We genieten vrijheid van meningsuiting, godsdienstvrijheid en in de wet verankerd recht op vrijheid.

Paradoxaal genoeg leidt die vrijheid tot eigen vormen van gevangenschap. Antieke oppressie heeft plaats gemaakt voor moderne repressie. Er zijn allerlei mechanismen die ons beteugelen, sturen en corrigeren. We zijn hieraan zo gewend geraakt dat we de vrijheidsbeperking ervan nauwelijks meer herkennen.

Hoe vrij zijn we werkelijk? Is absolute, onbeteugelde vrijheid wel mogelijk en wenselijk? De praktijk bewijst dat vrijheid ook zelfdestructief kan zijn. Het is daarom de vraag of wij wel heilzaam vrij kunnen zijn. In de lezing Vrijheidswaanzin wordt je uitgedaagd om jouw eigen vrijheid te bevragen en op waarde te schatten.

Deze lezing is in belangrijke mate gebaseerd op werken van Michel Foucault en Byung-Chul Han.

Erotisering van het individu, pornoficatie van de samenleving, collectieve narcistificatie, verhuftering, verruwing en verharding. MeToo schandalen leiden tot pittige conclusies. De problematiek geeft aanleiding tot beleidsnota's, protocollen en campagnes die het tij moeten keren. Omgangsvormen liggen onder de loep.

Het is een uitdaging om in dit klimaat een heilzaam sociaal midden te vinden. Een midden waarin we veilig, passend en verrijkend taal en teken kunnen geven aan affectie en waardering. Dat vraagt om sensitiviteit, waardigheid, vaardigheid, vertrouwen, openheid en empathie. Deze vermogens ontwikkelen we bij uitstek in de ongedwongen ontmoeting met anderen. Uitgerekend die heilzame ongedwongenheid staat nu op het spel. Ze wordt afgeschermd, ingekaderd, begrensd, geregeld.

De huidige aanpak leidt daarom niet per definitie tot sociale veiligheid en kwalitatieve verbinding. Het gevaar bestaat dat ze indirect individualisme en isolement bevordert waaraan de geconstateerde verruwing juist ontspringt. Hoe kunnen we dat voorkomen? Hoe hervinden we de spontaniteit van samenleven in gezonde, veilige verbondenheid?

Een lezing gebaseerd op cultuurkritische observaties en geïnspireerd door werken van o.a. Emmanuel Levinas en Byung-Chul Han.

Een pak vanillevla. De gele lekkernij is een vertrouwd beeld in veel koelkasten. Maar bij nadere beschouwing blijkt het onschuldig ogende toetje een toonbeeld van zintuiglijke misleiding die verregaande ontworteling verraadt.

Winstmaximalisatie en massaproductie zijn processen die ook ons reuk en smaakvermogen beïnvloeden. De opkomst van synthetische hulpstoffen en de invloed van de reclame-industrie ondermijnen ons vermogen om natuurlijke geuren, kleuren en smaken te herkennen. Onze band met de natuur en het natuurlijke wordt hierdoor steeds losser. Wie realiseert zich nu nog dat vanille niet geel is, maar zwart? Het is tijd voor her-ijking en hernieuwd contact met onze natuurlijke wortels.

Deze lezing is een samenvatting van de paper 'Faustische vanillevla als ontwortelingssymboliek; een culturele beschouwing en filosofische bespreking' die ik schreef voor de vakgroep filosofie aan de VU, Amsterdam.

Hoe leidt je een smaakvol leven? Die vraag houdt mensen al eeuwen bezig. In de oudheid werd het goede leven wel vergeleken met zout. Dat had te maken met de zuiverende en smaakversterkende werking van zout. Zo ontstond de uitdrukking leven als zout.

Deze oude spreekwijze biedt een inkijkje in een vroege visie op heilzaam leven. Wie dat vertaalt naar nu, ontmoet verrassende inzichten en concrete aanwijzingen die uitdagen tot zelfreflectie en gesprek.

Na deze lezing smaakt zout anders dan voorheen. Zout krijgt een intellectuele bijsmaak die de geest prikkelt en het denken verrijkt. Het zoutvaatje op tafel zal je voortaan bevragen en aansporen om het goede leven na te streven en voluit te genieten.

Geïnspireerd door werken van Salomo en onderwijzingen van Jezus.

De Bijbel: voor de een bevat het actuele, heilige tekst en voor de ander is het een gedateerd, onderdrukkend boek. Los van persoonlijke overtuigingen bevat de Bijbel echter grote literaire schoonheid en hoogstaande levenswijsheid. Bovendien biedt het talloze inkijkjes in het verre verleden van de mensheid.

Hoe is de Bijbel ontstaan, doorgegeven en ontvangen? Op welke manier heeft het onze taal, kunst en cultuur beïnvloed en ons rechtsgevoel gevormd? Hoe werkt de Bijbel door in ons actuele doen en denken? In deze lezing maak je persoonlijk kennis met antieke tekst en de manier waarop ze met het alledaagse leven is vervlochten.

Deze lezing is gebaseerd op kritische interactie met primaire teksten uit de Bijbel en cultuurkritische evaluatie van analyses van o.a. Friedrich Nietzsche.